یک لغت و کلی چیزهای دیگه!

/Escapism /ı'skeıpızəm

 توی دیکشنری OXFORD جلوی لغت بالا نوشته:

The habit of trying to forget unpleasant realities 

by seeking entertainment, imagining oneself in an

exciting situation, etc.

انگلیسی تون خوبه؟ آفرین! در عصری که "شریعت تکنولوژی" بجای "شریعت وحی" نشسته، زبان بلد بودن از نماز اول وقت واجبتره!! این سه خط بالا بطور خلاصه یعنی "رو آوردن به سرگرمی، توهم و اینجور چیزها برای فراموش کردن واقعیتهای ناگوار." من نمی دونم مترادف فارسی لغت بالا چی میشه؟ دیکشنری دو جلدی انگلیسی به فارسی "حییم" رو هم نگاه کردم ولی چیزی پیدا نکردم. یعنی کلاً واژه Escapism رو ندیدم! البته مصدر Escape به معنی "فرار" و "گریز"ه و توی هر دیکشنری دو زبانه که نگاه کنید معادل داریم براش. کار، اونجا خراب میشه که یه "ism"به آخر این مصدر اضافه میشه و در این حالت شما اگه واژه ای رو که ساخته میشه توضیح بدین، در واقع تعریفی از یه مکتب یا یه "فلسفه" ارائه دادین مثل توضیح دیکشنری OXFORD. یا اگه فاش تر و جسورانه تر بخوام بگم، باید بگم فلسفه زندگی غربی رو توضیح دادین! حقیر بخوبی واقف هستم که زیر سوال بردن مقبولات و مشهورات "شریعت تکنولوژی"، امروز تا حد یک فعل قبیح مذموم هست لکن اگر توی این پست، چنین جسارتی کردم، پشتم به این آیه قرآنی محکمه که " فذلکم الله ربکم الحق فماذا بعد الحق الا الضلال فانی تصرفون." منظورم از "غرب" هم، اینجا، غرب جغرافیائی یا اشاره به کشورهای غربی نیست. غرب در دل انسانهای فلک زده این عصر با غروب معنویت صورت پیدا کرده و جغرافیا نداره. غرب، امروز با همه ملزوماتش (که یکیش انکار وحی هست) توی همه کشورهای شرقی حتی با جمعیت قاطع مسلمان، عینیت پیدا کرده.

Escapism (با تلفظ ایسکِـی پیزْم) یه روش یا یه رویه فلسفیه که اساس بوجود آمدن بسیاری از محصولات و ره آوردهای تمدن تکنولوژیک غرب بوده. مثل سینما، ویدئو، تلویزیون، دیسکو، شهربازی، سیرک، کازینو، فوتبال (!)، توریسم و غیره. تا حالا به این فکر کردین که چرا پرده سینما رو اینقدر بزرگ ساختن و باید برای تماشای فیلم توی تاریکی مطلق بشینید و دو ساعت چیزی غیر از پرده نقره ای توی سالن توجهتون رو جلب نکنه؟ جوابش موقعی معلوم میشه که فیلم تموم شده و چراغهای سالن رو روشن میکنن و شما تازه یادتون می افته که توی سینما بودین! تازه وقتی از سالن سینما می آیید بیرون٬ بیشتر متوجه غفلت عمیق دامنه داری که با اختیار، خودتون رو به اون سپرده بودین می شین. اینجاست که ممکنه یادتون بیفته که دو ساعت بود اولتیماتوم صاحبخونه رو برای تخلیه خونه تا عصر امروز فراموش کرده بودین و اینکه امشب براتون مهمون میاد و شما مدتهاست که از یخچال بجای جاکفشی استفاده می کنید و بجای گوشت و تخم مرغ و میوه، دمپائی های آشپزخونه رو جفت کردین بغل چهار تا دونه هویج و سه پر کاهو که در یکسال گذشته جنسشون به پلاستیک تبدیل شده و منزل (!) هم صبح، وقتی داشتین می اومدین بیرون بهتون گفته: عصر، یا با گوشت میائی خونه یا خودتو می کنم تو زودپز!!!!! و اینکه برای آخر ماه سیصد هزار تومن چک دارین ولی ده روز به آخر ماه مونده و نه پولی توی جیبتون دارین، نه توی حساب... خوب لازم نیست خودتونو ناراحت کنید. سینما رو  برای همین ساختن دیگه. همینطور "تلویزیون" رو، همینطور "شهربازی" رو، همینطور "سیرک" رو، همینطور "دیسکو و دنس" رو، همینطور بازی "بیلیارد" رو، همینطور "استادیومهای شونصد هزار نفری فوتبال" رو، همینطور "کافی شاپها" رو، همینطور "گیم های کامپیوتری" رو، همینطور بازی "پوکر" رو، همینطور "MP3 player" های خوشگل جور واجور رو، همینطور "DVD player" های خوشگل جور واجورتر رو، همینطور سیتی سنترهای خوشگل شهر مدینه برای حجاج بیت الله الحرام رو (این همه اعمال شاقه که حج داره خوب بالاخره کسالت میاره برای روح مؤمنین! مدینه که تهران نیست میدون ونک داشته باشه!!) و همینطور این اواخر "اینترنت" رو که همه موارد بالا رو پشت سر گذاشته و تا جایی پیش رفته که امروزه از اعتیاد به وب و وبگردی صحبت میشه و بسیارند کاربرهای اینترنتی از اهل ایمان که گرفتار این قضیه اند (کردم اشارتی و مکرر نمی کنم!!)

در زندگی غربی، بشر با غفلتی عمیق از معاد و ملزومات رفتن بسوی مرگ و معاد و پرهیز از مرگ آگاهی و بالاتر از اون خود آگاهی، مشغول تمتعی مسرفانه به همراه پاسخ به حوایج حیوانی خود تا حد اشباع شده و اصولاً توجه به مقولاتی مثل "مرگ آگاهی" برای این بشر عارضه ای روانی محسوب میشه. اما مواجهه یک انسان کامل با مرگ طور دیگه ایه... امیرالمؤمنین (علیه السلام) در بیانی حیرت آور می فرمایند: "والله لَابنُ ابی طالب آنَسُ بالموت من الطفل بــِثـَدیِ اُمّه" یعنی به خدا قسم اشتیاق پسر ابی طالب به مرگ، از اشتیاق طفل به پستان مادرش بیشتر است. در قرآن هم، انسان به هیچ چیز بیدار کننده تر از همین "مرگ آگاهی" دعوت نشده. "قل ان الموت الذی تفرون منه فانه ملاقیکم ثم تردون الی عالم الغیب و الشهادة فینبئکم بما کنتم تعملون" یعنی: بگو همین مرگی که از آن فرار می کنید شما را در خواهد یافت و آنگاه شما را به حضور آنکه از پیدا و پنهان با خبر است خواهند رساند تا از آنچه انجام می دادید آگاهتان کند. حالا شما بیائید توی یه جمع این آیه رو بخونید بعد هم بگید که رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: "اگر می خواهید در اجر شهدای بدر سهیم باشید، هر روز بیست بار مرگ را یاد کنید." حُکماً شما رو به رفتن نزد روانشناس جهت امیدوار شدن به زندگی توصیه خواهند کرد!!

اما... چیزی که مهمه این نیست که بشر غربی برای گریز از واقعیتهای ناگوار و استرسهای روزمره به ابزارها و روشهای مختلف Entertainment (سرگرمی) رو میاره. بشر غربی سالهاست که چشمش رو از آسمان به زمین دوخته (با اینکه دو هزار و هفت ساله که روزها و شبها رو با مبدا تولد رسولی از مرسلین شمرده) مهم اینه که این رویه (Escapism) برای ما مسلمانها هم تبدیل به راه گریز نه تنها از استرس و مسائل روزمره ناگوار بلکه از یاد خدا و معاد و حتی خود شده. همین "خود"ی که اساس معرفت الله بیان شده. شاهدش هم همین مؤمنین و مؤمناتی که می بینید به روشها و ابزارهای گوناگون و مختلف رو میارن تا وقت خودشون رو بگذرونند... اینا لا اقل چرا یه نگاه به این بیت حضرت حافظ (رضوان الله علیه) در بالای وبلاگ حقیر نمیندازن؟! اما کاش فقط وقت بود که از دست می رفت. اغراق نیست اگه بگیم که "همه چیز" رو از دست میدن و میدیم. چرا Escapism توی زندگی ما مسلمانها که قرآن نداریم و برای همینه که نمی خونیمش(!) جایگزین عمل به این فرمان خدا شده که "واذکر ربک فی نفسک تضرعا و خیفة و دون الجهر من القول بالغدو و الآصال و لا تکن من الغافلین" (و خدا را در باطن خود با تضرع و خشوع و بدون به زبان آوردن، صبح و شب یاد کن و از این یاد غفلت مکن.) 

حقیر منظورم این نیست که صبح و شب کار و زندگی رو ول کنیم بشینیم یاد خدا باشیم. کار و زندگی داشتن هم البته عذر موجهی برای غافل بودن نیست چه برسه به سرگرم شدن به چیزی که بکل ما رو توی غفلت آویزون نگه داره. بوده اند و هستند مردانی که به تایید خود خدا "لا تلهیهم تجارة و لا بیع عن ذکر الله" وسط معامله هم قلبشون مشغول ذکر خداست. منظورم اینه که اگر کسی راه افتاده باشه و شب و روز دل به خدا داده و با عنایات ربوبی، بدون غفلت و علی الاتصال مشغول ذکر خدا باشه، چنین کسی نیاز به Entertainment نداره و دل به تفنن از هر نوعش که باشه نمی سپاره. نه تنها این کار رو نمی کنه بلکه دل به تفنن و سرگرمی سپردن رو مانع راه و موجب توقف می بینه. آخه ما راه نیفتادیم که ببینیم آدم چه جوری متوقف میشه؟ نقل شده که یکی از عرفای معاصر رو ـ از تلامذه عارف کبیر مرحوم آقا سید علی قاضی طباطبائی تبریزی (رضوان الله علیه) ـ که به اصفهان سفری داشته دعوت به گردشی در شهر و بازدید از آثار باستانی اصفهان می کنند. ایشان نپذیرفته و می فرمایند: "هر که در خانه اش صنم دارد......گر نیاید برون چه غم دارد!" حکماً کسی که از ایشون این دعوت رو بعمل آورده خودش سالک الی الله نبوده. و یقیناً این سخن امام صادق (علیه السلام) به گوشش نخورده بوده که "العارف شخصه مع الخلق و قلبه مع الله لو سهی قلبه عن الله طرفة عین لمات شوقاً الیه..." یعنی عارف جسمش میان مردم و دلش با خداست آنچنانکه اگر لحظه بسیار کوتاهی، خدا از یاد او برود از شدت شوقِ یاد دوباره خدا می میرد. بقول طلبه ها... فـَتـــَـــأمّل!